BÀI 17. VIấM V.A

MỤC TIấU:
1. Kể ra được vị trá»› và vai trÅ© của VA.
2. Nờu được cỏc triệu chứng lõm sàng của VA.
3. Kể ra được cỏc biến chứng của VA.
4. Kể ra được cỏc chỉ định của nạo VA.
5. Trỡnh bầy được cỏc biện phỏp phÅ©ng trỏnh viờm VA và biến chứng.
1. ĐẠI CƯƠNG
VA là viết tắt của chữ “Vðgá»™tations Adá»™noides” nằm trong vÅ©ng Waldayer sản xuất cỏc bạch cầu Ä‘Æ¡n nhõn, má»™t số tế bào Ä‘Æ¡n nhõn chui qua lá»›p biểu mụ và rÆ¡i vào trong cỏc khe của VA.
ó    Viờm VA là nhúm bệnh đứng hàng đầu trong cỏc bệnh tai mÅ©i họng ở trẻ em (chiếm khoảng trờn dÆ°á»›i 10% số trẻ dÆ°á»›i 10 tuụỉ), bản thõn VA cú thể bị viờm nhiá»…m, tỏi phỏt nhiều lần và trở thành ổ vi khuẩn rồi từ Ä‘ú phỏt sinh ra cỏc đợt viờm nhiá»…m cú thể gõy ra biến chứng.
ó    VA là tổ chức lympho. VA gồm cú VA vÅ©m hay cÅ©n gọi là (Amidan Luschka), VA vÅ©i hay cÅ©n gọi là (amidan Gerlach).
ó    Việc chẩn Ä‘oỏn Ä‘ó Ä‘i vào kinh Ä‘iển tuy nhiờn cÅ©ng cÅ©n nhiều vấn đề cần nghiờn cứu.
Mụ bệnh học hay giải phẫu bệnh học:
ó    Bỡnh thường ở núc và thành sau vÅ©m họng cú đỏm mụ lympho dày khoảng vài mm, cú nhiều khe rónh hÆ°á»›ng trÆ°á»›c sau phõn thành nhiều mỳi giống nhÆ° cỏc mụ lympho khỏc ở họng, nú cú vai trÅ© chức năng miá»…n dịch, sản xuất ra cỏc khỏng thể để bảo vệ cÆ¡ thể. Do tiếp xỳc vá»›i khụng khá»› thở vào, cỏc phõn tá»­ khỏng nguyờn của vi rỳt…. Qua biểu mụ, được Ä‘Æ°a tá»›i cỏc trung tõm sinh sản và ở Ä‘ú sinh ra khỏng thể.
ó    Cứ nhÆ° thể cỏc nang lympho tăng thờm về khối lượng và số lượng và hỡnh thành VA.
ó    Bỡnh thường VA của tất cả trẻ em đều tăng trưởng về khối lượng trong quỏ trỡnh tăng trưởng về miá»…n dịch, thời gian từ tuổi nhỏ đến khoảng 8 – 10 tuổi, rồi giảm dần đến khoảng 15 tuổi thỡ thoỏi triển dần và đến tuổi thành niờn thỡ thành họng Ä‘ó trÆ¡n nhẵn. Trong má»™t số trường hợp, khối lượng VA tăng trưởng đến mức gõy ra tắc nghẽn đường thở và 1 số biến chứng khỏc. Theo Luschka, khi đạt tá»›i Ä‘á»™ dày 5-7mm trở lờn thỡ cú thể gọi là VA. Cỏc đợt thăm khỏm cho trẻ em ở nhiều nÆ¡i cho thấy cú khoảng trờn dÆ°á»›i 10% trẻ ở lứa tuổi nhà trẻ, mẫu giỏo cú VA.
        
VÅ©ng Waldeyer gồm cú: má»™t VA vÅ©m (1); hai VA vÅ©i (2); hai amidan khẩu cỏi (3) và má»™t amidan đỏy lưỡi (4). A: khẩu cỏi mềm; b: lưỡi gà; c: thành sau họng; d: lưỡi (Nguồn BMJ)        
Hỡnh13: VÅ©ng Waldeyer    Hỡnh 14: Vị trá»› VA    
2.
..    NGUYấN NHÂN
ó    Nguyờn nhõn hàng đầu gõy viờm VA là do virut hay gặp là cỏc loại vi rỳt sau: ademovirus, rhinovirus, virut cỳm, virut ỏ cỳm, virut hợp bào đường thở…
ó    Nguyờn nhõn đứng đầu là hemophilus influenzae, phế cầu (S.pneumonie). Liờn cầu đặc biệt lÆ°u ý nguy hiểm là liờn cầu khuẩn tan huyết Bờta nhúm A.
ó    Ngoài ra VA cÅ©n cú rất nhiều yếu tố nguy cÆ¡ ảnh hưởng Ä‘ú là yếu tố ná»™i tạng nhÆ° cÆ¡ địa, tạng tõn và những yếu tố ngoại lai nhÆ° thời tiết núng ẩm, bụi, khúi thuốc...
3. TRIỆU CHỨNG LÂM SÀNG
Người ta chia viờm VA cấp tá»›nh và viờm VA mạn tá»›nh.
3.1. Viờm VA cấp tớnh
Viờm VA cấp tá»›nh là bệnh hay gặp ở trẻ 6 thỏng tuổi và 3- 4 tuổi.
3.1.1. Triệu chứng toàn thõn rất rừ rệt Ä‘ú là trẻ thường sốt cao 380-390c Cú khi tá»›i 400C, Trẻ quấy khúc bỏ bỳ, biếng ăn, á»›t khi cú ỉa chảy hoặc nụn trá»›.
3.1.2. Triệu chứng cÆ¡ năng: rất rừ rệt là.
ó    Chảy mÅ©i nhày hoặc mÅ©i mủ chảy ra cả mÅ©i trÆ°á»›c và mÅ©i sau
ó    Ngạt mÅ©i cú khi ngạt má»™t bờn cú khi ngạt hai bờn làm cho trẻ bỳ khú khăn, thở khú khăn trẻ quấy khúc vật vó phải hỏ mồm để thở.
ó    Ho, cú thể do mÅ©i chảy xuống họng hoặc thanh quản.
3.1.3. Triệu chứng thá»±c: soi mÅ©i trÆ°á»›c thấy hốc mÅ©i hai bờn đầy mủ, nhầy, rất khú nhỡn trá»±c tiếp được VA vỡ hốc mÅ©i trẻ em rất nhỏ. Khỏm họng thấy niờm mạc họng đỏ, cú thể thấy mủ hoặc lá»›p dịch nhầy nhÆ°  nÆ°á»›c chỏo chảy từ vÅ©m họng xuống họng. Trong đợt cấp khụng nờn sờ vÅ©m họng. Khỏm tai cú thể thấy màng nhÄ© mất búng sỏng, hÆ¡i lừm do tắc màng nhÄ©. Khỏm hạch gúc hàm thường cú hạch rónh cảnh và sau cÆ¡ ức Ä‘Å©n chÅ©m.
3.2. Viờm VA mạn
Hiện nay nhiều người quen núi trẻ cú VA cú nghÄ©a là viờm VA mạn tá»›nh.
Đú là hiện tượng viờm quỏ phỏt, sÆ¡ hoỏ tổ chứ VA sau nhiều lần viờm cấp tá»›nh. Bỡnh thường tổ chức lympho vÅ©m chỉ dầy khoảng vài mm. Khi bị viờm mạn tá»›nh cú thể dày tá»›i 5 – 7mm. Viờm VA mạn tá»›nh thường gặp ở trẻ từ 1 đến 6 -7 tuổi Trẻ em lứa tuổi vườn trẻ, mẫu giỏo cú khoảng 5 – 10% cú VA. Do vị trá»› của VA nờn việc thăm khỏm rất khú khăn, chủ yếu dá»±a vào cỏc triệu chứng giỏn tiếp.
3.2.1. Triệu chứng toàn thõn: trẻ khụng cú sốt, cÆ¡ thể phỏt triển chậm so vá»›i trẻ cá»±ng lứa tuổi, ká»™m nhanh nhẹn, hay sốt vặt ốm vặt: Người gầy mảnh khảnh, đờm ngủ khụng yờn giấc, hay giật mỡnh hoảng sợ, ngủ ngỏy to, hay đỏi dầm, trẻ Ä‘óng trá»›, ká»™m tập trung tÆ°  tưởng do nghá»…nh ngóng và do thiếu oxy nóo ká»™o dài. :
3.2.2.  Triệu chứng cÆ¡ năng: Triệu chứng chá»›nh và khởi đầu là ngạt mÅ©i, ngạt cả hai bờn mÅ©i, ngày càng tăng cú khi làm cho trẻ phải hỏ mồm để thở do tiết nhầy, chảy mÅ©i ká»™o dài hàng thỏng (thÅ© lÅ© mÅ©i xanh) gõy viờm mÅ©i, cú khi viờm loá»™t tiền đỡnh mÅ©i.
3.2.3.  Triệu chứng thá»±c thể: Soi mÅ©i trÆ°á»›c thấy hốc mÅ©i đầy mủ nhầy, niờm mạc mÅ©i phá»± nề. Nừu hỳt hết mÅ©i mủ, làm co niờm mạc mÅ©i, cú thể nhỡn qua hốc mÅ©i thấy tổ chức VA. Khỏm họng cú thể thấy mủ từ  vÅ©m chảy xuống thành sau họng. Soi mÅ©i sau chỉ tiến hành được ở trẻ lá»›n, thấy tổ chức VA lá»±i sá»±i nhÆ° quả dõu. Sờ vÅ©m thỏy vÅ©m họng hẹp. Khỏm tai thấy màng nhÄ© bị lừm vào hoặc cú sẹo. Bá»™ mặt VA: Trỏn dụ, mÅ©i tẹt, răng vẩu, mụi dầy, cằm lẹm, ngá»±c lá»™p, vẹo xÆ°Æ¡ng sống, chõn tay khẳng khiu. Hiện nay hiếm gặp bá»™ mặt VA, vả lại bá»™ mặt VA cú thể do cỏc nguyờn nhõn khỏc làm bá»›t tắc hốc mÅ©i gõy nờn.
Người ta cú thể tỡm thờm cỏc dấu hiệu cận lõm sàng nhÆ° xá»™t nghiệm mỏu tỡm bạch cầu trong đợt viờm cấp làm lắng mỏu, hoặc dá»±ng phÆ°Æ¡ng phỏp ná»™i soi để phỏt hiện VA quỏ phỏt.
2.
..    CHẨN ĐOÁN
Do vị trá»› của VA, việc thăm khỏm Ở trẻ em cú nhiều khú khăn, soi mÅ©i sau khụng rừ ràng, sờ vÅ©m họng, mÅ©i thỡ khụng chá»›nh xỏc và hÆ¡i thụ bạo, khú coi. Soi mÅ©i trÆ°á»›c, khỏm họng, soi tai chỉ cho thấy cỏc dấu hiệu giỏn tiếp.
ó    Chầy mÅ©i hai bờn ká»™o dài
ó    ThÅ© lÅ© mÅ©i xanh
ó    Hay ngạt .mÅ©i, phải thở bằng mồm
ó    Hay bị sốt vặt và ho
ó    Ngủ ngỏy to, hay giật mỡnh, khụng yờn giấc, đỏi dầm.
ó    Cú thể cú bá»™ mặt VA.
ó    Nừu cú sốt và cỏc triệu chứng trờn rừ rệt, rầm rá»™ hÆ¡n thỡ Ä‘ú là viờm VA cấp tá»›nh.
ó    Khỏm thành sau họng cú mủ hoặc chất dịch nhảy chảy từ vÅ©m xuống.
ó    Cú thể tiến hành ná»™i soi cho chẩn Ä‘oỏn chắc chắn.
5. TIẾN TRIỂN VÀ BIẾN CHỨNG
VA ở trẻ em càng lá»›n tuổi càng teo dần đến tuổi trưởng thành gần nhÆ° hết hẳn. Tuy nhiờn trẻ ở Ä‘á»™ tuổi dÆ°á»›i 7, VA cú thể cú những biến chứng sau:
2.1..    Biến chứng viờm nhiá»…m:
ó    Viờm thanh khá»› phế quản: Trẻ ho dai dẳng, sốt vặt, viờm tỏi phỏt nhiều lần hoặc dai dẳng. Cú thể gõy những đợt viờm thanh quản rá»›t làm xuất hiện những cÆ¡n khú thở Ä‘á»™t ngá»™t về đờm
ó    Viờm tai giữa cÅ©ng là biến chứng hay gặp và làm cho việc Ä‘iều trị trở nờn khú khăn nếu khụng giải quyết tốt vấn đề VA, chảy tai liờn quan vá»›i cỏc đợt viờm VA, viờm mÅ©i.
ó    Viờm mÅ©i xoang do mủ thường xuyờn chảy vào hốc mÅ©i.
ó    Viờm đường tiờu hoỏ, trẻ hay Ä‘au bụng Ä‘i ngoài
ó    Viờm hạch, đặc biệt là viờm hạch Gillette gõy ỏp xe thành sau họng, thường thấy ở trẻ dÆ°á»›i 2 tuổi. Rất nguy hiểm nếu khụng phỏt hiện kịp thời và xá»­ trá»› đỳng đắn. Trẻ cú thể chết do ngạt thở, do truỵ mạch hoặc ổ ỏp xe vỡ mủ tràn vào đường thở.
ó    Viờm thận
ó    Viờm màng tiếp hợp, viờm má»› mắt, ổ mắt.
2.1..    Những biến chứng về sá»± phỏt triển thể xỏc và tinh thần:
ó    Trẻ phỏt triển về thể xỏc ká»™m hÆ¡n cỏc trẻ cá»±ng lứa tuổi, thường gầy yếu, xanh xao, cÅ©i cọc, nếu cú bá»™o thường là bá»™o bệu. Cú thể cú bá»™ mặt VA.
ó    Trẻ ká»™m thụng minh, khụng tập trung tÆ° tưởng, hay buồn ngủ, học tập ká»™m là do trẻ nghe ká»™m, thở ká»™m và thiếu oxy nóo mạn tá»›nh.
6. ĐIỀU TRỊ
Cú 2 phÆ°Æ¡ng phỏp là ná»™i khoa và ngoại khoa:
6.1. Điều trị viờm VA cấp: NhÆ° má»™t viờm mÅ©i cấp, phần lá»›n do vi rỳt nờn việc sá»­ dụng khỏng sinh thường khụng cần thiết, trừ khi cú bá»™i nhiá»…m hoặc Ä‘e doạ biến chứng.
Nhỏ mÅ©i thuốc sỏt trá»±ng nhẹ: Argyrol 1%, Ephedrin 1%, Adrenalin 0,1% Hạ nhiệt, an thần nếu cú sốt cao.
6.2. Điều trị viờm VA mạn tớnh.
Điều trị thuốc á»›t kết quả, tiến hành Ä‘iều trị ngoại khoa cụ thể chỉ định nhÆ° sau:
2.1.3.    Chỉ định:
ó    Quỏ phỏt gõy cản trở đường thở (mặc dá»± hốc mÅ©i khụng bị bá»›t tắc); nếu trẻ lá»›n cú thể soi mÅ©i sau nhỡn thấy được qua gÆ°Æ¡ng, vá»›i trẻ nhỏ cú thể thấy được qua sờ vÅ©m.
ó    VA hay bị viờm thể hiện: sốt, ngạt mÅ©i, chảy mÅ©i, ho,...
ó    Gõy viờm kế cận nhÆ° viờm mÅ©i, xoang; viờm gai giữa, đặc biệt viờm tai giữa mủ nhày (cÅ©n gọi là viờm tai giữa vÅ©i); viờm thanh quản, (chỳ ý thanh quản co thắt).
ó    Về tuổi: Khụng cú giá»›i hạn nhÆ°ng thường chỉ định nạo cho trẻ trờn má»™t tuổi. Vá»›i trẻ cú VA quỏ phỏt rừ cú thể tiến hành nạo sá»›m hÆ¡n.
2.1.3.    Chống chỉ định:
Trừ cỏc bệnh về mỏu, cỏc chống chỉ định chỉ là tạm thời
ó    Cỏc bệnh về mỏu, lÆ°u ý cỏc bệnh Æ°a chảy mỏu, khú đụng mỏu chÆ°a được phỏt hiện ở trẻ nhỏ.
ó    Khi Ä‘ang cú viờm, nhiá»…m khuẩn cấp tá»›nh
ó    Khi cú viờm mạn chÆ°a ổn định, đặc biệt lÆ°u ý lao sÆ¡ nhiá»…m.
ó    Trẻ cú hở hàm ếch.
ó    Khi địa phÆ°Æ¡ng Ä‘ang cú dịch lõy đường hụ hấp
ó    Trẻ Ä‘ang uống hay Ä‘ang tiờm phÅ©ng dịch, lÆ°u ý vá»›i BCG trong thời gian 6 thỏng.
2.
..    PHềNG TRÁNH
ó    Vệ sinh mÅ©i họng, trong cỏc dịch sởi, cỳm cú thể nhỏ mÅ©i đồng loạt bằng nÆ°á»›c muối sinh lý (Nacl 0,9%) Hoặc Argyrol 1%.
ó    Giữ ấm cổ ngá»±c đặc biệt khi má»±a đụng hoặc thời tiết thay đổi.
ó    Tăng cường sức đề khỏng của trẻ
ó    Tiờm chủng mở rá»™ng đầy đủ.

CÂU HỎI ĐÁNH GIÁ:
Cõu 1: Chọn cõu đỳng nhất
    Nhiệm vụ của VA là:
    a. Ngăn chặn vi khuẩn vào phổi.
    b. Bảo vệ hốc mÅ©i
    c. Tạo khỏng thể
Cõu 2: Kể ra 3 nguyờn nhõn hay gõy viờm VA nhất
Cõu 3: Kể ra 3 loại virut hay hay gặp nhất trong viờm VA cấp
Cõu 4: Kể ra 3 loại vi khuẩn hay gặp nhất trong viờm VA cấp.
Cõu 5: Kể ra 3 triệu chứng hay gặp nhất trong viờm VA cấp.
Cõu 6: Kể ra 2 triệu chứng cÆ¡ năng trong viờm VA mạn tá»›nh
Cõu 7: Kể ra 4 biến chứng cú thể gặp trong viờm VA.
Cõu 8: Nờu cỏc chỉ định của nạo VA.
Cõu 9: Trỡnh bầy cỏc biện phỏp phÅ©ng trỏnh viờm VA và biến chứng.

Chỉnh sửa lần cuối: 13 năm trước (01:17 AM 07/03/2013)