BÀI 14. VIÊM MŨI DỊ ỨNG

MỤC TIÊU
1.    Viết được các yếu tố liên quan đến viêm mÅ©i dị ứng.
2.    Trình bầy được các triệu chứng của viêm mÅ©i dị ứng.
3.    Kể ra các biến chứng của viêm mÅ©i dị ứng.
4.    Nêu lên các nguyên tắc Ä‘iều trị viêm mÅ©i dị ứng.
5.    Kể ra các biện pháp phòng bệnh viêm mÅ©i dị ứng.

1. ĐẠI CƯƠNG
Bệnh viêm mÅ©i dị ứng Ä‘ang có xu hÆ°á»›ng ngày càng tăng lên ở các nÆ°á»›c Ä‘ang phát triển,  chiếm tá»· lệ 6 - 15%. Vá»›i dân số 84 triệu dân - chúng ta có khoảng 10 triệu người mắc bệnh viêm mÅ©i dị ứng.
1.1. Vài nét về giải phẫu và sinh lý của niêm mạc mÅ©i.

Bệnh viêm mÅ©i dị ứng liên quan chặt chẽ vá»›i viêm tai giữa, viêm xoang, bệnh nhiá»…m khuẩn đường thở, có ảnh hưởng đặc biệt tá»›i bệnh hen.
1.2. Định nghĩa.
Viêm mÅ©i dị ứng là biểu hiện tại chá»— ở mÅ©i của bệnh  dị ứng toàn thân do niêm mạc mÅ©i trở nên quá nhạy cảm vá»›i các tác nhân gây bệnh (dị nguyên). Khi niêm mạc mÅ©i tiếp xúc vá»›i dị nguyên thì gây nên phản ứng quá mẫn mà biểu hiện tại chá»— ở niêm mạc hốc mÅ©i. Triệu chứng dị ứng tái diá»…n không có qui luật , chỉ cần tiếp xúc vá»›i dị nguyên là bệnh xuất hiện. Bệnh viêm mÅ©i dị ứng tuy không nguy hiểm tá»›i tính mạng nhÆ°ng Ä‘ làm giảm chất lượng cuá»™c sống, năng suất lao Ä‘á»™ng và chi phí để khám chữa bệnh ngày càng tăng.
1.3. CÆ¡ chế gây bệnh bệnh:
Thuá»™c típ I (dị ứng nhanh) xen kẽ típ III và IV (theo phân loại của Gell và Coombs). Dị ứng xuất hiện khi dị nguyên có trong môi trường kết hợp vá»›i IgE có trong niêm mạc mÅ©i, phản ứng kháng nguyên và IgE sinh ra các chất trung gian, các chất này gây ra triệu chứng viêm mÅ©i dị ứng.Viêm mÅ©i dị ứng cÅ©ng nhÆ° các bệnh dị ứng khác là những bệnh miá»…n dịch, bệnh xuất hiện do tiếp xúc vá»›i những chất dị nguyên có trong môi trường sống của người, hệ miá»…n dịch của bệnh  nhân phải đấu tranh vá»›i các chất gây dị ứng chủ yếu bằng kháng thể IgE Ä‘ó là giai Ä‘oạn phản ứng miá»…n dịch - kết quả phản ứng giữa dị nguyên có trong môi trường và kháng thể IgE của cÆ¡ thể người bệnh sản sinh ra nhiều hoạt chất hoá học trung gian. Các chất hoá học trung gian chính là các chất kích thích niêm mạc mÅ©i xoang gây ra các triệu chứng dị ứng. NhÆ° vậy viêm mÅ©i dị ứng không phải là má»™t bệnh lâm sàng thông thường mà là má»™t cÆ¡ chế miá»…n dịch.
2. NGUYÊN NHÂN
Do mÅ©i và xoang thông vá»›i nhau và được bao phủ bởi cùng má»™t loại niêm mạc, cho nên thường dùng thuật ngữ viêm mÅ©i - xoang dị ứng . Nó thuá»™c về phản ứng quá mẫn cảm, nguyên nhân gây bệnh phức tạp thường có liên quan tá»›i các yếu tố sau:
    CÆ¡ địa nhậy cảm : gia Ä‘ình có bố hoặc mẹ bị dị ứng hoặc trong phả hệ có người bị dị ứng. Theo Ä‘iều tra cho thấy, nếu mẹ có bệnh dị ứng thì tá»· lệ mắc bệnh này ở con cái họ tá»›i 65%, do Ä‘ó có thể thấy yếu tố di truyền có liên quan mật thiết vá»›i việc phát sinh viêm mÅ©i dị ứng .
    Do tiếp xúc vá»›i dị nguyên

Dị nguyên thâm nhập qua đường hô hấp nhÆ° hít phải bụi nhà (trong bụi nhà có những con bọ nhà nhỏ li ti là thủ phạm gây nên dị ứng), lông mèo (có dính protein trong nÆ°á»›c di mèo gây dị ứng), phấn hoa, lông vÅ©, nấm mốc, thức ăn, thuốc, côn trùng, khói thuốc lá, ozone, axit nitric, sulfur dioxit, dầu diesel…. hoặc tiếp xúc vá»›i sÆ¡n , hoá chất, mỹ phẩm hoặc dị nguyên xâm nhập qua đường tiêu hoá nhÆ° ăn tôm, cua , sữa , trứng gà, thuốc aspirin gây nên dị ứng.
    Yếu tố nhiá»…m trùng:
CÆ¡ thể dị ứng vá»›i Ä‘á»™c tố của vi khuẩn ở những ổ viêm nhiá»…m mạn tính nhiá»…m trùng ở mÅ©i họng, miệng , sâu răng, viêm lợi v.v…
    Yếu tố môi trường khí hậu
Thay đổi thời tiết Ä‘á»™t ngá»™t, môi trường ô nhiá»…m kích thích niêm mạc mÅ©i tạo Ä‘iều kiện cho viêm mÅ©i dị ứng thể hiện.
    Yếu tố dị hình về cấu trúc giải phẫu nhÆ° vẹo, gai vách ngăn trở thành gai kích thích làm bệnh phát triển.

Tác nhân gây viêm mÅ©i dị ứng: nấm, bọ bụi nhà, phấn hoa và lông vÅ©.    
Phân loại viêm mÅ©i dị ứng: Theo phân loại cổ Ä‘iển, viêm mÅ©i dị ứng được chia làm hai loại
Viêm mÅ©i dị ứng quanh năm: và viêm mÅ©i mùa.
Viêm mÅ©i dị ứng mùa:

Thường mắc bệnh vào mùa xuân và mùa hè vá»›i thời gian dài ngắn khác nhau (căn cứ vào triệu chứng). Gần nhÆ° thành qui luật các bệnh nhân này  xuất hiện bệnh vào cùng thời Ä‘iểm trong các năm tiếp theo, Các dị nguyên gây bệnh Ä‘a số là phấn hoa và cây cỏ hoặc nấm xuất hiện theo mùa   .  thâm nhập qua đường không khí.

Triệu chứng
Thường bắt đầu bằng giai Ä‘oạn khởi phát từ 5-15 ngày, bệnh nhân bị ngứa ở khoang mÅ©i, ở sống mÅ©i, cảm thấy khô ở niêm mạc họng, thanh quản, khoé mắt, thỉnh thoảng ở ống tai ngoài.Sau giai Ä‘oạn khởi phát xuất hiện hiện tượng hắt hÆ¡i từng tràng, khó thở vì cuốn mÅ©i sÆ°ng nề và chảy nÆ°á»›c mắt, mắt tấy đỏ, nhạy cảm vá»›i ánh sáng 30% số bệnh nhân bị viêm phế quản, sức khoẻ chung bị  rối loạn nhẹ, thỉnh thoảng bị á»›n lạnh nhÆ°ng không bị sốt , Bệnh trở nên trầm trọng do thanh quản bị phù nề ít khi bị sốc phản vệ. Ngoài cÆ¡n tất cả lại trở lại bình thường, không cần dùng thuốc bệnh cÅ©ng hết.
Viêm mÅ©i dị ứng quanh năm :
Đa số dị nguyên là dị nguyên đường khí , má»™t số thâm nhập vào bệnh nhân theo đường tiêu hoá ( bắt nguồn từ thá»±c phẩm và lÆ°Æ¡ng thá»±c đặc biệt là nấm, thuốc tân dược). Nếu qua cÆ¡n dị ứng bệnh nhân hắt hÆ¡i ít hÆ¡n, sổ mÅ©i ít hÆ¡n nhÆ°ng lại ngạt mÅ©i thường xuyên. Niêm mạc mÅ©i dần dần biến đổi mất màu hồng thành tái nhợt phù nề cuối cùng thoái hoá thành polype.
Theo phân loại của ARIA, viêm mÅ©i dị ứng được  phân loại dá»±a vào các thông số về triệu chứng và chất lượng cuá»™c sống, khoảng thời gian bệnh tồn tại được phân loại:
Bệnh viêm mÅ©i dị ứng thường gây nên nhiá»…m khuẩn đường hô hấp nhÆ° viêm phế quản, viêm mÅ©i, viêm xoang, viêm tai giữa, đặc biệt là bệnh hen…Các bệnh này làm nặng thêm triệu chứng của viêm mÅ©i dị ứng, do Ä‘ó việc sá»­ dụng kháng sinh có má»™t ý nghÄ©a đặc biệt. Khi Ä‘iều trị ná»™i khoa không có kết quả cần có sá»± can thiệp về phẫu thuật.
3. TRIỆU CHỨNG CỦA VIÊM MŨI DỊ ỨNG
Viêm mÅ©i dị ứng khởi bệnh Ä‘á»™t ngá»™t bệnh nhân bị ngứa ở mÅ©i, cổ, mắt, da ống tai ngoài , tiếp theo là cÆ¡n hắt hÆ¡i liên tục, kèm theo ngạt mÅ©i và chảy dịch trong. ở trẻ em có khi không có hắt hÆ¡i , mà chỉ có ngạt mÅ©i và chảy nÆ°á»›c mÅ©i trong, thường kèm theo các triệu chứng về tiêu hoá nhÆ° trÆ°á»›ng bụng, tiêu chảy. Ở người cao tuổi có thể chỉ chảy nÆ°á»›c mÅ©i trong. CÆ¡n dị ứng đến Ä‘á»™t ngá»™t và mất Ä‘i rất nhanh.
    Toàn thân: không có gì đặc biệt
    CÆ¡ năng: thường có 3 triệu chứng chính: ngạt mÅ©i, hắt hÆ¡i, chảy nÆ°á»›c mÅ©i
    Thá»±c thể: khám niêm mạc nhợt nhạt cuốn mÅ©i phù nề
4. CHẨN ĐOÁN VIÊM MŨI DỊ ỨNG
4.1. Chẩn Ä‘oán xác định bệnh viêm mÅ©i dị ứng
    Xác định được chất gây dị ứng là các nguyên nhân gây bệnh
    Chứng minh được cÆ¡ chế miá»…n dịch của bệnh viêm mÅ©i dị ứng, viêm mÅ©i dị ứng là má»™t bệnh lý do rối loạn tổng hợp IgE
    Bệnh sá»­ dị ứng, Rhinoscopy/Endoscopy, Skin-test, Nasal Cytology, định lượng IgE toàn phần,IgE đặc hiệu, CT. scan hoặc X. quang.
    Lâm sàng: có 3 triệu chứng ngạt mÅ©i, hắt hÆ¡i và chảy mÅ©i
    Khám: niêm mạc nhợt nhạt cuốn mÅ©i phù nề.
    Tiền sá»­: có người nhà bị dị ứng - bệnh nhân có bố hoặc mẹ bị dị ứng,
    Phản ứng da dÆ°Æ¡ng tính vá»›i các dị nguyên
    Xét nghiệm: tăng bạch cầu ái toan và lượng IgE tăng cao trong máu
    Ngoại vi. Muốn xác định dị nguyên có thể khẳng định qua test dị ứng da, thá»­ nghiệm qua hốc mÅ©i; định lượng IgE toàn phần và IgE đặc hiệu.
4.2. Chẩn Ä‘oán phân biệt:
4.3. Chẩn Ä‘oán thể lâm sàng
Phân loại viêm mÅ©i dị ứng
Theo phân loại cổ Ä‘iển: viêm mÅ©i dị ứng được chia làm hai loại
Viêm mÅ©i dị ứng quanh năm và viêm mÅ©i theo mùa.
Theo phân loại của ARIA, viêm mÅ©i dị ứng được  phân loại dá»±a vào các thông số về triệu chứng và chất lượng cuá»™c sống, khoảng thời gian bệnh tồn tại được phân loại:
    Viêm mÅ©i dị ứng gián Ä‘oạn (IAR: intermittent allergic rhinitis)
    Viêm mÅ©i dị ứng dai dẳng  (PER: persistent allergic rhinitis)
Viêm mÅ©i dị ứng gián Ä‘oạn:  thời gian mắc bệnh  < 4 ngày/tuần và kéo dài # 4 tuần
Viêm mÅ©i dị ứng dai dẳng: thời gian mắc bệnh > 4ngày/tuần và > 4 tuần
5. TIẾN TRIỂN VÀ BIẾN CHỨNG:
5.1. Tiến triển:
Bệnh tái diá»…n nhiều lần khi có tiếp xúc vá»›i dị nguyên
5.2. Các biến chứng
Thanh toán căn nguyên gây bệnh, dùng thuốc để giảm các triệu chứng và miá»…n dịch liệu pháp.
    Dùng biện pháp miá»…n dịch để thay đổi cách thức phản ứng về miá»…n dịch của người bệnh đối vá»›i chất gây dị ứng để giảm tính cảm thụ dị nguyên bằng phÆ°Æ¡ng pháp giảm mẫn cảm đặc hiệu (tiêm dị nguyên vá»›i liều nhỏ tăng dần). Biện pháp này Ä‘òi hỏi bệnh nhân cần kiên trì hợp tác cùng thầy thuốc chữ trị vì nó Ä‘òi hỏi nhiều thời gian, tối thiểu là trên 3 năm má»›i mang lại hiệu quả.
6. HƯỚNG XỬ TRÍ
6.1. Thanh toán căn nguyên gây bệnh.
 Tránh tiếp xúc vá»›i dị nguyên : loại trừ  nguồn gây bệnh mà ta xác định được. Tuy nhiên biện pháp này coi nhÆ° khó thá»±c hiện vì không dá»… dàng chuyển đổi công việc mà bạn Ä‘ang theo Ä‘uổi.
6.2. Điều trị triệu chứng: là dùng thuốc để giảm các triệu chứng dị ứng.  
    Kháng  HISTAMINE uống: tranh chấp vá»›i histamins ở thụ thể H1 có tác dụng giảm sá»± dn mạch và giảm sá»± kích thích của các nhánh thần kinh cảm giác ở mÅ©i  tốt nhất nên uống trược khi tiếp xúc vá»›i kháng nguyên.
    Thuốc co mạch  phun vào mÅ©i: thường dùng: naphazoline nitrate (rhinex),
    Xylometazoline HCl (Coldi) không được dùng quá 7-10 ngày
    Steroide phun trong mÅ©i.
    Là loại  thuốc có hiệu quả nhất trong Ä‘iều trị viêm mÅ©i dị ứng
    Tác dụng nhanh lên các triệu chứng so vá»›i thuốc uống
    Giảm tất cả các triệu chứng: ngứa mÅ©i,chảy mÅ©i, ngạt mÅ©i, hắt hÆ¡i.
    Sá»­ dụng lâu dài còn có tác dụng phòng bệnh.
    Kháng sinh: giảm hiện tượng viêm do bệnh viêm mÅ©i dị ứng thường gây nên nhiá»…m khuẩn đường hô hấp nhÆ° viêm phế quản, viêm mÅ©i, viêm xoang, viêm tai giữa, đặc biệt là bệnh hen… việc sá»­ dụng kháng sinh có má»™t ý nghÄ©a đặc biệt. Khi Ä‘iều trị ná»™i khoa không có kết quả cần có sá»± can thiệp về phẫu thuật.
    Phẫu thuật có tác dụng giảm các gai kích thích tại chá»— nhÆ° mổ vách ngăn, polype, ná»™i soi chức năng mÅ©i xoang (F.E.S.S)…
6.3. Miá»…n dịch liệu pháp: bằng phÆ°Æ¡ng pháp giảm mẫn cảm đặc hiệu là  dùng dị nguyên Ä‘Æ°a dần vào cÆ¡ thể  vá»›i liều tăng dần để để cÆ¡ thể  có thể thích ứng vá»›i dị nguyên Ä‘ó.
Miá»…n dịch liệu pháp Ä‘òi hỏi phải chẩn Ä‘oán chính xác dị nguyên đặc hiệu
Thời gian 5 năm
Kết hợp sá»­ dụng các thuốc kích thích miá»…n dịch
Tóm lại: Ä‘iều trị viêm mÅ©i dị ứng:
1. Cải thiện môi trường, tránh, hạn chế tiếp xúc vá»›i dị nguyên: khó thá»±c hiện
2. Lá»±a chọn thuốc phù hợp: lứa tuổi, thể bệnh và giai Ä‘oạn bệnh.
3. Phẫu thuật: Theo chỉ định chuyên khoa (vách ngăn, polype, ná»™i soi chức năng mÅ©i xoang…)
4. Miá»…n dịch liệu pháp: Ä‘iều kiện thích hợp
7. ĐỀ PHÒNG VÀ TƯ VẤN BỆNH VIÊM MŨI DỊ ỨNG
7.1. Viêm mÅ©i dị ứng mức Ä‘á»™ nhẹ
TÆ°Æ¡ng ứng vá»›i viêm mÅ©i dị ứng gián Ä‘oạn: thời gian mắc bệnh < 4 ngày/tuần và kéo dài # 4 tuần.Có thể  Ä‘iều trị  ná»™i khoa tại các phòng mạch hoặc tại các trạm  xá do Ä‘ó bệnh nhân cần đến thầy thuốc chuyên khoa tai mÅ©i họng để được tÆ° vấn.  
7.2. Viêm mÅ©i dị ứng mức Ä‘á»™ nặng
TÆ°Æ¡ng ứng vá»›i viêm mÅ©i dị ứng dai dẳng: thời gian mắc bệnh > 4ngày/tuần và > 4 tuần. Cần đến thầy thuốc chuyên khoa tai mÅ©i họng tại các bệnh viện để được khám bệnh má»™t cách có hệ thống: nhÆ° khám tai mÅ©i họng, thá»­ test dị nguyên, xét nghiệm máu v.v…để được nhận má»™t phÆ°Æ¡ng pháp Ä‘iều trị phù hợp nhÆ° Ä‘iều trị giảm mẫn cảm hoặc được phẫu thuật v.v…
7.3. Đề phòng bệnh viêm mÅ©i dị ứng
Tránh các yếu tố nguy cÆ¡: tiếp xúc vá»›i dị nguyên nhÆ° bụi nhà, khói, thuốc lá, lông mèo, lông chó, ô nhiá»…m môi trường và nên tránh chất kích thích và giảm sá»­ dụng thuốc Aspin: cải thiện môi trường sống, gia tăng kiểm soát bệnh viêm mÅ©i dị ứng.
Cẩn thận khi thay đổi thời tiết, Ä‘iều tiết Ä‘á»™ ẩm, ấm , đề phòng viêm đường hô hấp, chú ý giữ vệ sinh mÅ©i, thường xuyên dùng nÆ°á»›c ấm hoặc nÆ°á»›c muối sinh lý dể rá»­a mÅ©i, không dùng tay ngoáy mÅ©i để tránh tổn thÆ°Æ¡ng niêm mạc mÅ©i, ăn uống tránh đồ sống, lạnh, tanh. Tránh uống riệu , tránh hít khói thuôc lá. Kiên trì rèn luyện thân thể để nâng cao sức đề kháng cÆ¡ thể . Điều trị triệt để các ổ nhiá»…m trùng ở mÅ©i xoang và vùng răng miệng. Lấy bỏ gai kích thích. nếu không Ä‘iều trị bệnh nhân dẽ bị hen phế quản.Giáo dục tuyên truyền cho bệnh nhân hiểu biết về bệnh dị ứng, chủ Ä‘á»™ng hÆ¡n trong việc quản lý bệnh viêm mÅ©i dị ứng của mình, tránh các yếu tố nguy cÆ¡, biết được các triệu chứng nặng của bệnh và biết khi nào cần nhập viện.
Tóm lại:
    Viêm mÅ©i dị ứng là má»™t bệnh dị ứng miá»…n dịch cần nhận biết 3 triệu chứng cÆ¡ bản: ngứa mÅ©i, hắt hÆ¡i và chảy mÅ©i trong.
    Bệnh hay xuất hiện ở gia Ä‘ình có người bị dị ứng khám thấy niêm mạc mÅ©i nhợt nhạt, xÆ°Æ¡ng cuốn mÅ©i phù nề hoặc quá phát hoặc có polype trong hốc mÅ©i.
    Äiều trị viêm mÅ©i dị ứng mức Ä‘á»™ nhẹ, nếu thời gian mắc bệnh < 4 ngày/tuần và kéo dài < 4 tuần. Có thể Ä‘iều trị ná»™i khoa tại các phòng mạch hoặc tại các trạm xá do Ä‘ó bệnh nhân cần đến thầy thuốc chuyên khoa tai mÅ©i họng để được tÆ° vấn.  
    Tránh tiếp xúc vá»›i dị nguyên  nhÆ° bụi nhà, khói thuốc lá, lông mèo, lông chó, ô nhiá»…m môi trường tránh stress, chất kích thích và giảm sá»­ dụng thuốc Aspin đề phòng viêm đường hô hấp.
CÂU HỎI
1. Nêu các tác nhân gây viêm mÅ©i dị ứng?
2. Nêu những biện pháp để Ä‘iều trị viêm mÅ©i dị ứng? Biện pháp nào là hữu hiệu?
3.Tại sao gọi viêm mÅ©i dị ứng là má»™t bệnh miá»…n dịch dị ứng?
4. Để chẩn Ä‘oán viêm mÅ©i dị ứng cần làm xét nghiệm gì?
5. Định nghÄ©a phÆ°Æ¡ng pháp miá»…n dịch liệu pháp?
6. Phẫu thuật có chữa được bệnh viêm mÅ©i dị ứng không?
7. Để giảm được các triệu chứng dị ứng phải dùng thuốc gì?

Chỉnh sửa lần cuối: 13 năm trước (01:17 AM 07/03/2013)