BÀI 18. VIÊM AMIĐAN

MỤC TIÊU:
1.    Kể được cấu trúc và chức năng của amiÄ‘an.
2.    Kể được các dấu hiệu lâm sàng của amiÄ‘an.
3.    Kể được các biến chứng của amiÄ‘an.
4.    Kể được các chỉ định và chống chỉ định của cắt amiÄ‘an.
5.    Trình bầy được các biện pháp phòng tránh viêm amidan và biến chứng.
2.
..    Äáº I CƯƠNG
   AmiÄ‘an hay Ä‘úng hÆ¡n phải gọi là amiÄ‘an khẩu cái nằm ở họng miệng thuá»™c hệ thống vòng Waldayer, nó là tổ chức tân lá»›n nhất ở họng, nằm giữa trụ trÆ°á»›c (CÆ¡ màn hầu lưỡi) và trụ sau (CÆ¡ màn hầu họng).
    Mô học của amiÄ‘an: giống nhÆ° cấu trúc của hạch bạch huyết nghÄ©a là gồm nhiều múi, chia ngăn, bởi tổ chức liên kết lÆ°á»›i – ná»™i mô, chứa Ä‘á»±ng nhiều nang lympho, gồm những tập hợp tế bào lympho, má»—i nang có 1 trung tâm sinh sản – (để phản ứng vá»›i kháng nguyên, nang để sản sinh ra Lympho bào), khác vá»›i hạch bạch huyết.
    á»ž nông, ngay dÆ°á»›i niêm mạc
    Có nhiều khe, hốc, niêm mạc luồn sâu vào trong amiÄ‘an.
    Không có bạch mạch vào – không có xoang bạch mạch trong lòng amiÄ‘an. Bạch mạch ra của amiÄ‘an khẩu cái đổ vào hạch cảnh nhị thân ở dÆ°á»›i góc hàm.
    Các bạch mạch khác đổ vào chuá»—i hạch cổ trên.
    AmiÄ‘an có chức năng sau:
+ Miễn dịch
+ Tạo ra lympho bào
+ “Lọc”: Hàng rào bảo vệ, loại trừ Ä‘á»™c tố.
+ Tổng hợp kháng thể
+ Thá»±c bào vì mô lympho có chứa Ä‘á»±ng tế bào lÆ°á»›i của hệ lÆ°á»›i ná»™i mô.
   Viêm amiÄ‘an là nhóm bệnh rất hay gặp đứng hàng đầu trong các bệnh lý của họng. Bệnh có thể tiến triển cấp, có thể mạn tính. Tuy nhiên, hay bị tái phát và trong những đợt tái phát thường hay gây những biến chứng nguy hiểm. Tá»· lệ viêm amidan trung bình khoảng 10% dân số.

1. Hốc Amiđan
         2. Cuống AmÄ‘an
         3. Trụ trÆ°á»›c
         4. Trụ sau    
Hình 15: Amidan khẩu cái
2.
..    NGUYÊN NHÂN
    Nguyên nhân gây bệnh chủ yếu là do vi rút: Adenovirus, Rhinovirus, virut cúm, virut á cúm, virut hợp bào đường thở. Các loại vi khuẩn thường gặp là liên cầu, Hemophilus Influenzae, phế cầu; Đặc biệt Ä‘áng lÆ°u ý là liên cầu khuẩn Bêta tan huyết nhóm A,vì loại này thường gây biến chứng thấp khá»›p, thấp tim.
    Má»™t tác nhân gây bệnh có thể gây ra nhiều bệnh cảnh lâm sàng lại có thể do nhiều tác nhân gây ra. Bệnh thường bắt đầu bằng nhiá»…m vi rút rồi sau Ä‘ó lại bá»™i nhiá»…m vi khuẩn. Do vậy để có phÆ°Æ¡ng hÆ°á»›ng Ä‘iều trì Ä‘úng đắn, phù hợp ở từng vùng, từng thời gian cần làm xét nghiệm vi khuẩn và làm kháng sinh đồ.
    Ngoài ra viêm amiÄ‘an có rất nhiều các yếu tố nguy cÆ¡ nhÆ° cÆ¡ địa, đặc biệt cÆ¡ địa tạng tân, các yếu tố thời tiết nóng ẩm, bụi, khói thuốc, sức đề kháng của cÆ¡ thể bị giảm sút, kém dinh dường...
3. TRIỆU CHỨNG LÂM SÀNG
Viêm AmiÄ‘an gồm hai thể
3.1. Viêm AmiÄ‘an cấp tính:
Thá»±c chất Ä‘ây là má»™t viêm họng khu trú thường gặp ở trẻ em:
3.1.1. Triệu chứng toàn thân.
    Bệnh bắt đầu Ä‘á»™t ngá»™t vá»›i cảm giác gai rét rồi sốt nóng 390C có khi 400C, Ä‘au họng , khó nuốt, người mệt mỏi, nhức đầu chán ăn.
3.1.2. Triệu chứng cơ năng.
    Nóng rát trong họng ở vị trí amiÄ‘an sau Ä‘ó trở thành Ä‘au rõ rệt, nuốt Ä‘au nhói lên tai Ä‘au tăng lên nhiều khi nuốt, thở hÆ¡i khò khè, đờm ri tiết nhiều, viêm nhiá»…m có thể lan xuống dÆ°á»›i hạ họng, thanh khí quản gây ho từng cÆ¡n kèm khản tiếng.
2.1.3.    Triệu chứng thá»±c thể.
    Dùng Ä‘è lưỡi, ấn lưỡi, ta thấy toàn bá»™ niêm mạc họng đỏ rá»±c, amiÄ‘an sÆ°ng to và đỏ. Phần lá»›n thể này do virut nếu có kèm theo Ä‘au mắt đỏ càng nghÄ© đến virut. Nừu do nhiá»…m khuẩn ta thấy trên bề mặt amiÄ‘an có nhiều chấm mủ hoặc màng mủ nhÆ° váng cháo.
    Hạch góc hàm sÆ°ng to và Ä‘au. Thường thể này do vi khuẩn cần phân biệt vá»›i bạch hầu nên nhất thiết phải lấy giả mạc thá»­ vi khuẩn (soi tÆ°Æ¡i hoặc nuôi cấy).
    Äáº·c biệt cần lÆ°u ý amiÄ‘an do liên cầu khẩn Bêta tan huyết nhóm A vì thể bệnh này không có biểu hiện gì đặc biệt, có rất nhiều kiểu thể hiện có thể từ nhẹ đến nặng nhÆ°ng có thể gây biến chứng thấp khá»›p, thấp tim.
3.2. Viêm AmiÄ‘an mạn tính:
Khi bị viêm amiÄ‘an cấp Ä‘iều trị không Ä‘úng cách, kháng sinh không đủ liều, không Ä‘úng cách, má»™t số vi khuẩn còn tồn tại phần lá»›n Ä‘ kháng thuốc đến má»™t thời gian nào Ä‘ó bệnh trong tình trạng nhẹ thỉnh thoảng lên cÆ¡n bá»™c phát Ä‘ó là viêm amiÄ‘an mạn tính.
3.2.1. Những triệu chứng toàn thân:
Không có gì đặc biệt, chỉ có biểu hiện hay ốm vặt, ho vặt, chậm phát triển, hay Ä‘au rát họng...
3.2.2. Triệu chứng cơ năng.
    Rất thay đổi tuỳ thuá»™c rất nhiều vào từng người bệnh, nói cho chính xác thì không có biểu hiện cụ thể nào làm chuẩn.
    Thường thì bệnh nhân phàn nàn là Ä‘au rái họng, nuối vÆ°á»›ng, Ä‘au lên tai, hÆ¡i thở hôi, có khi giọng bị khàn...
3.2.3- Triệu chứng thực thể.
Khám họng là việc làm cá»±c kỳ quan trọng có thể:
    Hình khối: có các dạng quá phát nghÄ©a là Amidan to vượt khỏi các trụ của nó, có loại chìm, xÆ¡, teo. Hình khối không nói được mức Ä‘á»™ nặng nhẹ của bệnh.
    Hình thái: có hốc, xÆ¡, teo
    Và hình ảnh có thể pha trá»™n trong cùng má»™t trường hợp, triệu chứng không tÆ°Æ¡ng ứng vá»›i thá»±c tế khi thăm khám.
    Nói cho thật chính xác thì không có biểu hiện cụ thể nào thật chuẩn làm cÆ¡ sở cho việc chẩn Ä‘oán viêm amiÄ‘an mạn tính, vì vậy việc chẩn Ä‘oán dá»±a chủ yếu vào lịch sá»­ của nhiều đợt viêm amiÄ‘an cấp tái phát. Nừu có kèm thêm hạch góc hàm sÆ°ng to. AmiÄ‘an và trụ trÆ°á»›c xung huyết mà không do má»™t bệnh nào khác của đường hô hấp trên gây ra thì Ä‘ó là cÆ¡ sở để chẩn Ä‘oán viêm amidan mn tính.
4. CHẨN ĐOÁN.
Để giúp cho chẩn Ä‘oán chắc chắn người ta dá»±a vào
2.1..    Viêm amiÄ‘an cấp:
   Lâm sàng:
    Sốt nhẹ (do virút). Sốt vừa hoặc cao (khả năng do vi khuẩn)
    Mệt mỏi
    Rát họng, Ä‘au họng, nuốt Ä‘au, khó nuốt.
    Hạch góc hàm to và Ä‘au.
    Khám họng thấy amiÄ‘an đỏ, trên mặt amiÄ‘an có nhiều chấm mủ hoặc nang mủ.
   Cận lâm sàng:
Xét nghiệm máu bạch cầu tăng nhất là bạch cầu Ä‘a nhân trung tính, lắng máu có thể tăng. Có thể quệt mủ trên mặt amiÄ‘an tìm vi khuẩn.
2.1..    Viêm amiÄ‘an mạn tính:
Khám lâm sàng:
    Bệnh sá»­ có nhiều đợt viêm cấp, tái phát
    Hay Ä‘au rát họng, nuốt vÆ°á»›ng nhÆ° có dị vật, hÆ¡i thở hôi.
    Khám có thể thấy amiÄ‘an to, vừa hoặc nhỏ, trên mặt amiÄ‘an có chấm mủ nhÆ° b đậu.
    Hạch góc hàm to, cứng có khi Ä‘au.
2.1..    Chẩn Ä‘oán phân biệt:
    Bạch hầu họng thường gặp ở thanh thiếu niên: Trên bệnh nhân có há»™i chứng nhiá»…m trùng, nhiá»…m Ä‘á»™c.
Khám họng thấy má»™t bên amiÄ‘an đầy giả mạc (màng giả) màng giả này dai, dính, khó bóc, được chảy máu và cho vào nÆ°á»›c không tan. Cần lấy giả mạc xét nghiệm, soi tÆ°Æ¡i và nuôi cấy vi trùng.
    Viêm họng Vincent: Là bệnh do xoắn trùng vincent hay gặp ở người có tuổi, có sâu răng. Bệnh nhân có Ä‘au họng, khám họng có giả mạc nông, rá»… bóc, không chảy máu.
5. BIẾN CHỨNG
Viêm amiÄ‘an cấp hoặc mạn tính có thể gây ra các biến chứng tại chá»—, biến chứng gần hoặc biến chứng xa:
5.1.Viêm cấp: nhÆ° viêm tấy áp xe quanh amiÄ‘an, thường gặp là viêm tấy áp xe amiÄ‘an thể trÆ°á»›c; thể sau hiếm gặp hÆ¡n.
5.2. Biến chứng gần: nhÆ° viêm mÅ©i,viêm xoang, viêm tai giữa, viêm hạch, viêm thanh khí phế quản.
5.3. Biến chứng xa: nhÆ°  viêm ná»™i tâm mạc, viêm khá»›p, viêm thận. Chủ yếu do viêm họng, viêm amiÄ‘an nhiá»…m khuẩn liên cầu Bêta tan huyết nhóm A. Tuổi thường xẩy ra thấp tim là tuổi học sinh (5 – 6 tuổi). Biến chứng thường xẩy ra sau đợt viêm amiÄ‘an, viêm họng cấp tính khoảng 10- 30 ngày.
Chẩn Ä‘oán căn cứ vào tiêu chuẩn Jones:  
Có 5 tiêu chuẩn chính:
    Viêm tim,
    Viêm khá»›p
    Múa vờn
    Nốt Meynét
    Ban đỏ vòng
Có 6 triệu chứng phụ:
    Äau khá»›p
    Sốt
    Äiện tâm đồ : PQ kéo dài
    Tốc Ä‘á»™ lắng máu cao (Trên 60mm)
    Tiền sá»­ gia Ä‘ình
    Vừa má»›i bị nhiá»…m khuẩn liên cầu
Chẩn Ä‘oán chắc chắn khí có:
    Hai tiêu chuẩn chính hoặc 1 tiêu chuẩn chính vá»›i 2 tiêu chuẩn phụ.
    Chẩn Ä‘oán nghi ngờ khi có 2 – 3 tiêu chẩn phụ.
6. ĐIỀU TRỊ
Người ta áp dụng 2 phÆ°Æ¡ng pháp Ä‘iều trị
2.1..    Viêm amiÄ‘an cấp tính:
    Nghỉ ngÆ¡i, ăn nhẹ, giảm Ä‘au, an thần, hạ nhiệt
    Dùng kháng sinh trong các trường hợp ngờ do vi khuẩn đặc biệt là liên cầu khuẩn nhÆ° dùng Penicillin, Rovamicine… Có thể uống hoặc tiêm. Nhất thiết dùng đủ liều và đủ thời gian đề phòng biến chứng.
    Xúc họng bằng dung dịch kiềm nhẹ
2.1..    Viêm amidan mạn tính
    Chỉ định:
Điều trị kháng sinh ít kết quả người ta có thể tiến hành cắt amiÄ‘an trong các trường hợp sau:
    Có nhiều đợt viêm A cấp: 3 – 5 đợt trong năm, trong 2 năm liên tiếp
    Viêm A mạn tính, lÆ°u ý hÆ¡i thở hôi thường do có vi khuẩn yếu khí Weillon.
    Có biến chứng tại chá»—; áp xe, viêm tấy mủ toả lan quanh AmiÄ‘an
    Gây biến chứng kế cận: Viêm họng, thanh quản, mÅ©i, xoang, tai giữa…
    Gây biến chứng xa: viêm cầu thận, viêm khá»›p, viêm cÆ¡, màng tim…
    AmiÄ‘an quá to ảnh hưởng tá»›i chức năng: thở, ăn, nói….
    Chống chỉ định:
+ Chống chỉ định tạm thời:
    Äang viêm cấp, có biến chứng tại chá»— của amiÄ‘an
    Äang có nhiá»…m khuẩn cục bá»™ hay toàn thân
    Có bệnh mạn tính chÆ°a ổn định
    Äang trong vụ dịch (nhiá»…m khuẩn đường hô hấp) ở địa phÆ°Æ¡ng (cúm, sởi, viêm no…)
    Phụ nữ Ä‘ang trong thời gian có thai, kinh nguyệt
    Những người nhiều tuổi hoặc quá nhỏ (tuỳ theo trình Ä‘á»™ phẫu thuật viên).
+ Chống chỉ định tuyệt đối:
    Các bệnh về máu.
    Các bệnh suy tim, tâm phế mn.
    Các bệnh thận gây suy thận mn tính.
    Các bệnh cao huyết áp.
    Chú ý vá»›i các bệnh dị ứng.
2.
..    PHÒNG BỆNH
    Chú ý vệ sinh răng, miệng, họng bằng cách súc họng đối vá»›i trẻ lá»›n, xát trùng mÅ©i họng đối vá»›i trẻ nhỏ trong các vụ dịch.
     Chú ý giữ ấm vùng cổ ngá»±c trong mùa lạnh đặc biệt khi có thời tiết thay đổi.
    Nâng cao sức đề kháng của cÆ¡ thể bằng chế Ä‘á»™ ăn uống, nghỉ ngÆ¡i.
    Vá»›i trẻ, chú ý tiêm chủng mở rá»™ng đầy đủ.
    Người lá»›n tránh bụi, ô nhiá»…m môi trường đặc biệt ở người lá»›n hạn chế thuốc lá, rượu, bia.

CÂU HỎI LƯỢNG GIÁ
Câu 1: Chỉ và vẽ ra 2 amiÄ‘an khẩu cái
Câu 2: Nói rõ cấu trúc mô học của amiÄ‘an và chức năng của amiÄ‘an
Câu 3: Kể ra ít nhất 3 nguyên nhân gây amiÄ‘an cấp tính
Câu 4: Nêu ra 3 vi khuẩn hay gặp trong viêm amiÄ‘an
Câu 5: Kể ra 3 triệu chứng cÆ¡ năng hay gặp nhất trong viêm amiÄ‘an cấp
Câu 6: Kể ra 3 dấu hiệu trong viêm amiÄ‘an mạn
Câu 7: Kể ra những biến chứng gần của viêm amiÄ‘an
Câu 8: Kể ra những biến chứng xa và toàn thân của viêm amiÄ‘an
Câu 9: Nêu 5 tiêu chuẩn chính của Jones
Câu 10: Nêu chỉ định cắt amiÄ‘an.

Chỉnh sửa lần cuối: 13 năm trước (01:17 AM 07/03/2013)