BÀI 16. VIÊM HỌNG
       
MỤC TIÊU
1.     Trình bầy được các nguyên nhân gây viêm họng
2.     Kể ra được các triệu chứng của viêm họng đỏ cấp thông thường và viêm họng mn tính.
3.     Kể ra được các thể lâm sàng của viêm họng cấp và viêm họng mn tính.
4.     Phát hiện được các thể viêm họng cấp nguy hiểm và xá»­ trí được các trường hợp viêm họng do liên cầu tan huyết nhóm A.
5.     TÆ° vấn được má»™t số bệnh viêm họng nguy hiểm cho cá»™ng đồng.
1.    Äáº I CƯƠNG
    Viêm họng là tình trạng viêm nhiá»…m niêm mạc của họng. Vì họng là cá»­a ngõ của đường ăn đường thở nên rất dá»… bị nhiá»…m khuẩn. Đây là yùng có nhiều loại thần kinh (vận Ä‘á»™ng, cảm giác, thá»±c vật) nên rất dá»… gây ra các phản xạ thần kinh ná»™i tiết ở cả các vùng xa của cÆ¡ thể. Mặt khác, họng rất giàu tổ chức liên kết và bạch huyết nhÆ° VA, amidan lưỡi và khẩu cái, tạo thàmh vòng Waldeyer. Tổ chức bạch huyết chứa má»™t lượng lá»›n tế bào lympho T và B. Những Ig xuất tiết bởi tÆ°Æ¡ng bào, những cấu trúc bạch huyết làm quen vá»›i kháng nguyên khu trú ở vùng nang, rnh, sá»± tiếp xúc này là nguồn gốc của quá trình miá»…n dịch tế bào và dịch thể.
    Viêm họng có nhiều hình thái biểu hiện khác nhau, tuỳ theo tiến triển của bệnh hoặc đặc trÆ°ng của các tác nhân gây bệnh và lứa tuổi. Viêm họng đỏ thông thường có thể gặp ở mọi lứa tuổi nhÆ°ng viêm VA thường chỉ gặp ở trẻ dÆ°á»›i 3 tuổi, còn viêm amidan thì gặp ở tuổi lá»›n hÆ¡n từ 6 – 15 tuổi, cÅ©ng có thể gặp ở trung niên và người lá»›n.
2.    NGUYÊN NHÂN.
Các nguyên nhân viêm họng rất phức tạp, được chia ra viêm họng do virus (chiếm từ 60-80% trường hợp) hay viêm họng do vi khuẩn (thường do bá»™i nhiá»…m sau bị nhiá»…m virus). Má»™t số loại vi khuẩn thường gặp gây bệnh ở họng là:
    Liên cầu  tan huyết nhóm A (khoảng 20%)
    Phế cầu và hemophilus inluenza.
    Tụ cầu vàng (hiếm gặp hÆ¡n).
Các nguyên nhân trên có thể gây ra các thể viêm họng đỏ, viêm họng mủ trắng, viêm loét họng, viêm họng có giả mạc, viêm họng trong các bệnh máu…
3.    VIÊM HỌNG CẤP THÔNG THƯỜNG
Đây là thể viêm họng Ä‘iển hình, rất hay gặp.
3.1. Nguyên nhân: Thường là do vius, sau Ä‘ó bá»™i nhiá»…m các loại vi khuẩn nhÆ° liên cầu và phế cầu. Bệnh rất dá»… lây bằng đường nÆ°á»›c bọt và dịch mÅ©i, họng. Hay gặp trong mùa lạnh.
3.2. Triệu chứng
3.2.1. Triệu chứng toàn thân:
Cảm giác khó chụi, gai rét có thể kèm Ä‘au người. Sốt vừa hoặc sốt cao.
3.2.2. Triệu chứng cơ năng:
    Äau họng, Ä‘ôi khi rất Ä‘au.
    Äau họng lan lên tai.
    Nuốt Ä‘au.
2.3 Triệu chứng thực thể:
    Khám họng sẽ thấy toàn bá»™ niêm mạc họng đỏ, tăng xuất tiết, họng rất bóng. Đôi khi thấy có chất bẩn nhÆ° b đậu màu trắng hoặc màu vàng xám ở trên bề mặt amidan.
    Những yếu tố nghÄ© tá»›i viêm họng do liên cầu  tan huyết nhóm A:
    Khởi phát Ä‘á»™t ngá»™t
    Sốt cao 39-40C
    Có hạch dÆ°á»›i hàm cả hai bên
    Khám họng thấy có mủ trắng bẩn ở khe, hốc amidan hai bên.
    Xét nghiệm máu thấy bạch cầu Ä‘a nhân trung tính tăng cao.
     Đặc biệt định lượng ASLO thấy tăng tỉ lệ chậm và không liên tục.
3.2.4 Các xét nghiệm cận lâm sàng: Xét nghiệm công thức máu
Giai Ä‘oạn đầu bạch cầu trong máu không tăng, nhÆ°ng nếu có bá»™i nhiá»…m vi khuẩn bạch cầu Ä‘a nhân trung tính tăng cao.
3.3. Chẩn Ä‘oán:
3.3.1. Chẩn Ä‘oán xác định:
    Dá»±a vào triệu chứng lâm sàng.
    Dá»±a vào triệu chứng cận lâm sàng: quyệt dịch họng nuôi cấy vi khuẩn sẽ định loại được nguyên nhân gây bệnh.
3.3.2. Thể lâm sàng
3.3.2.1. Viêm họng mủ trắng thông thường
    Nguyên nhân chủ yếu là do vi trùng, bao gồm viêm họng do liên cầu và các loại khác nhÆ° tụ cầu, phế cầu, Friedlander, Pfeiffer…Bệnh có thể xuất hiện trong bất kì trong thời tiết nào và lây truyền qua đường nÆ°á»›c bọt…
    Triệu chứng:
    Triệu chứng toàn thân: có cảm giác á»›n lạnh, Ä‘au mình mẩy, sốt 38-39C.
    Triệu chứng cÆ¡ năng:
- Đau rát họng, Ä‘ôi khi rất Ä‘au.
- Đau họng lan lên tai.
- Nuốt đau.
- Khàn tiếng nhẹ.
    Triệu chứng thá»±c thể:
    Khám họng sẽ thấy toàn bá»™ niêm mạc họng đỏ, hai amidan xÆ°ng to, các khe gin, có lá»›p mủ màu trắng phủ ở miệng khe. Lá»›p mủ lúc đầu màu trắng, sau có màu vàng xám. Lá»›p mủ này chỉ khu trú ở amidan, không bám vào niêm mạc, có thể chùi mủ bằng bông dá»… dàng không gây chảy máu. Đôi khi thấy có chất bẩn nhÆ° b đậu màu trắng hoặc màu ghi xám ở trên bề mặt amidan.
    Trụ trÆ°á»›c, trụ sau, lưỡi gà và màn hầu đều xung huyết nhÆ°ng không xÆ°ng nề. ở thành sau họng có các đảo tổ chức lympho bị viêm và có mủ trắng.
    Amidan lưỡi Ä‘ôi khi cÅ©ng bị viêm và có mủ trắng.
    Các hạch ở vùng sau góc hàm luôn bị xÆ°ng to và Ä‘au.
    Cận lâm sàng: xét nghiệm thấy bạch cầu Ä‘a nhân trung tính trong máu tăng cao từ 10.000-12.000.
3.3.2.2. Viêm họng có màng giả
    Viêm họng do bạch hầu:
- Khi thấy viêm họng có màng giả trÆ°á»›c tiên bao giờ cÅ©ng nghÄ© tá»›i viêm họng do bạch hầu
- Triệu chứng toàn thân và cÆ¡ năng: sốt và nuốt Ä‘au ngày càng tăng dần.
- Triệu chứng thá»±c thể: Khám họng thấy màng giả dầy, bám chắt vào bề mắt amidan, trụ trÆ°á»›c có khi toả lan ở cả họng, màn hầu, có hạch cổ và hạch dÆ°á»›i hàm hai bên sÆ°ng to, Ä‘au.
- Triệu chứng cận lâm sàng: cần phải quyệt giả mạc tìm được khuẩn bạch hầu qua soi tÆ°Æ¡i, nuôi cấy.
    Điều trị:
Liệu pháp huyết thanh: tiêm sâu dÆ°á»›i da 30-50.000 Ä‘Æ¡n vị cho người lá»›n, trẻ em 10-20.000 Ä‘Æ¡n vị
    Kháng sinh penicillin hoặc macrolide
3.3.2.3. Viêm họng loét
    Viêm họng Vincent
Thường gặp ở người trẻ hoặc tuổi vị thành niên. Thường kết hợp trong bệnh cảnh của xoắn khuẩn vincent và spirochetes.
Viêm họng ở má»™t bên vá»›i các vết loét Ä‘au, chủ yếu khu trú ở amidan, không cứng. Amidan được phủ bởi 1 lá»›p màng giả màu màu vàng xám, không dính dá»… lấy bỏ.
Bệnh nhân có thể sốt hoặc không sốt, nhÆ°ng cÆ¡ thể rất mệt mỏi. Điều trị chủ yếu là penicillin hoặc flagyl
   Loét họng do giang mai: Ngày nay hiếm gặp, thứ phát do giang mai sinh dục. Chẩn Ä‘oán xác định bằng: Sinh thiết bệnh phẩm, chẩn Ä‘oán huyết thanh. Điều trị bằng penicillin.
    Viêm họng trong các bệnh về máu
Các bệnh về máu thường hay có biểu hiện ở họng nhÆ° bênh tăng bạch cầu Ä‘Æ¡n nhân, các bệnh rối loạn về Ä‘ông máu chảy máu, suy tuá»· xÆ°Æ¡ng, lymphomalin… Vì vậy, cần phải nghÄ© tá»›i các bệnh về máu khi viêm họng có kèm vá»›i:
    Chảy máu
    Kết hợp vá»›i viêm lợi chảy máu
    Quan trọng nhất là cần phải làm các xét nghiệm về máu, huyết tuá»· đồ, sinh thiết tuá»·.
2.1..    Các biến chứng:
    Các há»™i chứng sau nhiá»…m liên cầu.
    Viêm tấy quanh amidan
    Thường sau má»™t viêm họng thông thường, các dấu hiệu khu trú ở má»™t bên, tình trạng toàn thân nặng thêm nhÆ° sốt 40C, Ä‘au tai và nuốt rất Ä‘au. Khám thá»±c thể thấy có 3 dấu hiệu chủ yếu: đẩy màn hầu ra trÆ°á»›c, khít hàm, phù nề lưỡi gà.
2.1..    Äiều trị: Đối vá»›i viêm họng do vi khuẩn, dùng kháng sinh nhóm - lactam có hiệu quả nhất, nếu dị ứng có thể dùng nhóm macrolid. Viêm họng do virus không nên Ä‘iều trị bằng kháng sinh.
Các thuốc giảm viêm, giảm Ä‘au.
Súc họng bằng các thuốc kiềm hoá họng nhÆ° nÆ°á»›c muối sinh lí 0,9%, natribicacbonat, BBM …
4.    VIÊM HỌNG MẠN TÍNH
4.1.    Äáº¡i cÆ°Æ¡ng
Viêm họng mạn tính là tình trạng viêm họng kéo dài, thể hiện dÆ°á»›i 3 hình thức chính là xuất tiết, quá phát và teo. Các bệnh tích có thể toả lan hoặc khu trú. Thể Ä‘iển hình của viêm họng mạn tính là viêm họng mạn tính toả lan, viêm họng mạn tính khu trú gồm có viêm VA mạn tính và viêm Amidan mạn tính (có bài riêng)
4.2.    Nguyên nhân:
Do viêm mÅ©i xoang mạn tính, đặc biệt là viêm xoang sau.
Viêm amidan mạn tính.
Tắc mÅ©i mạn tính do vẹo vách ngăn, quá phát cuốn, polype mÅ©i.
Do tiếp xúc vá»›i khói bụi, các chất kích thích nhÆ°: hÆ¡i hoá học, bụi vôi, bụi xi măng, thuốc lá, rượu…
CÆ¡ địa: dị ứng, tạng khá»›p, tạng tân…
4.3.    Triệu chứng
    Triệu chứng toàn thân: Thường không có gì đặc biệt.
    Triệu chứng cÆ¡ năng:
Điển hình nhất là viêm họng mạn tính toả lan. Cảm giác thường gặp nhất là khô họng, cay họng, ngứa và vÆ°á»›ng họng. Những cảm giác này rất rõ rệt về buổi sáng lúc má»›i thức dậy. Bệnh nhân cố ho khạc, đằng hắng để làm long đờm.
Nuốt có cảm giác vÆ°á»›ng và Ä‘au. Tiếng có thể khàn nhẹ hoặc bình thường. Những bệnh nhân uống rượu, hút thuốc lá, hoặc nói nhiều thì các triệu chứng trên lại tăng thêm.
    Triệu chứng thá»±c thể:
Tuỳ theo thể bệnh mà khám họng sẽ thấy các tổn thÆ°Æ¡ng khác nhau.
    Viêm họng long tiết: Niêm mạc họng đỏ, Æ°á»›t, có những hạt ở thành sau họng. Tiết nhầy dọc theo vách họng.
     Viêm họng quá phát: Niêm mạc họng dày và đỏ. Có khi các cÆ¡ họng cÅ©ng quá phát. Bên cạnh má»—i trụ sau có má»™t cái nẹp giả do niêm mạc bị quá phát. Bệnh nhân rất hay buồn nôn và có nhiều phản xạ họng. Thành sau họng có những mảng quá sản dày, bóng và đỏ. Màn hầu và lưỡi gà dày, eo họng bị hẹp. Mép sau của thanh quản cÅ©ng bị dày, nên bệnh nhân hay ho khan và khàn tiếng.
    Viêm họng teo: Sau giai Ä‘oạn viêm quá phát sẽ chuyển sang thể teo. Các tuyến nhầy và nang tổ chức tân xÆ¡ hoá. Hai trụ giả phía sau hai amidan mất Ä‘i. Các hạt ở thành sau họng cÅ©ng biến mất. Màn hầu và lưỡi gà mỏng Ä‘i. Niêm mạc họng trở nên nhẵn, mỏng, trắng và có mạch máu nhỏ. Eo họng dong rá»™ng, ít tiết nhầy và họng trở nên khô.
4.4.     Chẩn Ä‘oán:
2.1.3.    Chẩn Ä‘oán xác định
    Các triệu chứng cÆ¡ năng nhÆ° khô họng, cay họng, ngứa và vÆ°á»›ng họng. Hay ho khạc, đằng hắng.
Nuốt có cảm giác vÆ°á»›ng và Ä‘au. Tiếng có thể khàn nhẹ hoặc bình thường.
    Triệu chứng thá»±c thể:
Niêm mạc họng đỏ, Æ°á»›t, có những hạt ở thành sau họng. Tiết nhầy dọc theo vách họng. Hoặc niêm mạc họng dày và đỏ, có nẹp giả ở sau trụ sau. đến giai Ä‘oạn viêm họng teo thì thấy niêm mạc họng trở nên nhẵn, mỏng, trắng và có mạch máu nhỏ.
2.1.3.    Thể lâm sàng
    Viêm họng xung huyết: Bệnh nhân có cảm giác nóng cay trong họng kèm theo ngứa, ho cÆ¡n. CÆ¡n ho thường xuất hiện lúc bắt đầu Ä‘I ngủ. Nừu nằm nghiêng bên nào thì tắc mÅ©i ở bên Ä‘ó. Thường gặp ở những người suy gan, rối loạn dạ dày ruá»™t, rối loạn ná»™i tiết.
    Viêm họng vận mạch: Có biểu hiện viêm mÅ©i họng co thắt. Bệnh nhân có cảm giác họng bị xÆ°ng và khô, sau 5-10 phút cảm giác Ä‘ó mất Ä‘i và thấy xuất tiết nhầy rất nhiều ở vùng vòm mÅ©i họng, bệnh nhân có cảm giác ù tai, chóng mặt, nhức đầu, Ä‘au sau gáy.
    Viêm họng trong các bệnh thể tạng:
    Bệnh tiểu đường: Họng đỏ và khô
    Tạng khá»›p: niêm mạc họng đỏ quá phát
    TrÄ© mÅ©i: niêm mạc họng teo, nhẵn khô và có vảy thối.
4.5.     Điều trị:
    Điều trị nguyên nhân:
Giải quyết các ổ viêm ở mÅ©i xoang, amidan. Giải quyết sá»± lÆ°u thông của mÅ©i.
    Điều trị tại chá»—:
    Giai Ä‘oạn long tiết: xúc họng bằng các dung dịch BBM, nÆ°á»›c muối sinh lí 0,9%, chấm họng bằng SMC, khí dung họng bằng tinh dầu hoặc các thuốc giảm viêm.
    Giai Ä‘oạn quá phát: đốt các hạt lympho ở trụ sau bằng cô te Ä‘iện hoặc nitÆ¡ lỏng, lase…
    Giai Ä‘oạn teo: Khí dung nÆ°á»›c biển từng đợt, kéo dài. Uống vitamin c và vitamin A để tăng sức đề kháng niêm mạc.
4.6.    Phòng bệnh:
    Kiêng rượu, bia, thuốc lá.
    Ä‚n uống Ä‘iều Ä‘á»™, tránh khói bụi, hÆ¡i Ä‘á»™c. Khi bị viêm họng cấp cần Ä‘iều trị dứt Ä‘iểm, không để kéo dài trở thành mạn tính.
    Äá»‘i vá»›i viêm họng mạn tính khu trú nhÆ° viêm VA, viêm Amidan nếu Ä‘iều trị Ä‘úng mà tái phát nhiều lần (> 5 lần/năm) thì chỉ định nạo VA hoặc cắt Amidan sá»›m để tránh các biến chứng.
    Liên cầu trùng tan huyết  nhóm A.
    Viêm họng cấp đỏ.
    Viêm họng mủ trắng.
    Viêm họng giả mạc bạch hầu.
    Viêm họng loét Vincent.
    Viêm họng trong các bệnh máu.
    Penicilline, Macrolide.    
CÂU HỎI LƯỢNG GIÁ:
    1. Kể các nguyên nhân gây viêm họng cấp và mạn tính.
    2. Kể ra được các triệu chứng của viêm họng đỏ cấp thông thường và viêm họng mạn tính.
    3. Kể ra được các thể lâm sàng của viêm họng cấp và viêm họng mạn tính.
    4. Kể ra phÆ°Æ¡ng pháp Ä‘iều trị viêm họng cấp.
    5. Kể các biện pháp phòng viêm họng cấp và mạn tính.

Chỉnh sửa lần cuối: 13 năm trước (01:17 AM 07/03/2013)